Ferrizenis

Verrijzenis, vertaald uit het Fries

In de zeventiende en achttiende eeuw vonden honderden Nederlandse walvisvaarders op Spitsbergen hun laatste rustplaats. In tegenstelling tot de Engelse walvisvaarders die vaak een zeemansgraf kregen, werden de Nederlandse zeelui op Spitsbergen in kisten onder het ijs gestopt, hun ogen gericht op het oosten. Ze geloofden namelijk in de verrijzenis. Eens, aan het einde van tijden, zouden ze opstaan uit de dood. Vanonder het ijs zouden hun lichamen weer tevoorschijn komen. En toegang krijgen tot het Paradijs.

Door het opwarmen van de aarde veranderen de eilanden van Spitsbergen steeds meer. De kust erodeert. De bevroren bodem die de walvisvaarders eeuwenlang bewaarde ontdooit. Hun grafveld wordt weer blootgelegd. Langzaamaan verrijzen de lichamen van de vissers uit het ijs.

Op het eerste gezicht lijkt de opwarming van de aarde ons vooral te confronteren met een onzekere toekomst. Het einde der tijden kondigt zich aan. De wereld zoals we die kennen wordt bedreigt door een cascade van aanstaande catastrofes - overstromingen, bodemdaling, stormen, droogte, bosbranden, het uitsterven van allerlei levensvormen. Maar terwijl die uitzichtloze toekomst ons overspoelt, opent er tegelijk een deur waar plotseling het verleden door naar binnen dringt. Dit verleden heeft de gedaante van een schim. Dat wil zeggen, van een dode die onverwachts weer ten tonele verschijnt.

Het Paradijs is een tijdloze ruimte waar de mens een is met zijn omgeving. De eerste mensen, Adam en Eva, leefden daar in harmonie met de natuur. Maar toen ze aten van de boom van kennis van goed en kwaad, 'gingen hen beiden de ogen open en zagen ze dat ze naakt waren' (Genesis 3:7). Ineens kwam het hen vreemd voor dat de mens bloot was, als was hij anders dan de rest van de natuur. Die nieuwe zienswijze op de wereld maakte het directe contact met de natuur onmogelijk, omdat de mens zichzelf als uniek beschouwen ging, als een wezen dat boven de natuur staat. Om die reden werden Adam en Eva verbannen uit het Paradijs. De harmonie was verstoord. God zei dat hij de mensen niet meer zien wilde tot hij 'terugkeert tot de aarde, waar men uit genomen is: want stof ben je en tot stof zul je terugkeren' (Genesis 3:19).

Een ongewone droogte heeft in 2018 in Wales en op andere plekken in het Verenigd Koninkrijk mysterieuze en spookachtige lijnen zichtbaar gemaakt. Het bleek te gaan om afdrukken die oude gebouwen en kastelen in het landschap hadden achtergelaten nadat ze waren verwoest en vergeten. Veel van deze verschijnsels leidden tot nieuwe ontdekkingen over oude maatschappijen. Ontdekkingen die alleen mogelijk waren door het verbranden van het land. In Tsjechië is het zomerwaterpeil van de Elbe zo ver gezakt dat zogenaamde hongerstenen zich opnieuw vertoonden - oude, uitgehouwen rotsblokken met dreigende teksten (Wenn du much siehst, dann weine) die toekomstige generaties waarschuwen voor de gevolgen van droogte. In de Italiaanse Alpen worden de overblijfselen van soldaten die sneuvelden tijdens de Witte Oorlog vrijgelaten, omdat de Presena gletsjer die door het slagveld loopt wegsmelt. En ook in Oost-Siberië rijzen perfect geconserveerde lichamen op uit de week wordende permafrost. De wereld roert zich. Oeroude stiltes laten voorzichtig van zich horen.

Terwijl wij mensen ons los waanden van het aardse, het stoffelijke, zijn we er nu juist in doorgedrongen. De atmosfeer blijkt vol sporen te zitten van onze aanwezigheid, sporen van de energie die we verbruikten en de reizen die we maakten. Zodoende is ons gedrag van invloed geworden op aardse processen. Wij bewegen de aarde, warmen haar op. En op haar beurt beweegt de aarde ons. De natuur blijkt namelijk niet dood of onbezield. Landschappen vibreren, veranderen, bewegen en leggen daarbij aandenkens bloot die onder het oppervlak sluimeren. Daarmee is het landschap medechroniqueur van onze geschiedenis. Ze bewaart, schrijft, toont. Vestigt de aandacht. Uit de littekens die de mens in honderden jaren in het landschap heeft achtergelaten, verrijst een waarheid. Mens en omgeving hebben nooit los van elkaar bestaan. Het Paradijs is altijd bij ons geweest.

Zie ook: Ferrizenis - Leeuwarden City of Literature - Jilt Jorritsma

Promotie

*Op 21 november promoveert Jilt Jorritsma op het onderzoek naar zinkende steden aan de faculteit Cultuurwetenschappen van de Open Universiteit. De titel van zijn proefschrift luidt: Colonial Ghosts of Sinking Cities: Contemporary Climate Change Imaginaries in New York City, Mexico City and Amsterdam.
De promotie is live bij te wonen bij de Open Universiteit in Heerlen en online te volgen via ou.nl/live