Wie de ondergang van de wereld beschrijft blijft?
De kracht van verbeelding
Toekomstliteratuur komt voort uit het genre van de utopie. In utopische teksten wordt een ideale samenleving geschetst. Dit gebeurt in teksten vanaf de 18e eeuw. Al was er in 1516 wel een voorloper van dit genre: Utopia. In deze roman uit Thomas More kritiek op de maatschappij. Er zijn ook boeken met een negatief toekomstbeeld: de zogenaamde dystopie. Het boek 1984 van George Orwell is daar een bekend voorbeeld van. Toekomstliteratuur laat de lezer nadenken over de maatschappij van nu. Is onze wereld wel eerlijk of logisch ingericht? Waar schort het aan? En hoe kunnen we daar iets aan doen?
Stof tot nadenken
In veel toekomstliteratuur wordt een aspect van de huidige maatschappij uitvergroot. Het makkelijkst zie je dat in het subgenre sciencefiction. Handige machines, zoals we die nu kennen, groeien bijvoorbeeld uit tot zelfstandig denkende apparaten. De fantasie van de schrijver bepaalt hoe die robots hun nieuwe macht inzetten. Is dat voor het uitmoorden van de mens? Dan moeten we misschien nog maar eens nadenken over het doorontwikkelen van die techniek.
Rampscenario’s
Met die logica in het achterhoofd kijkt Van Herten naar de literatuur. Hoe verbeelden schrijvers de toekomst? Welke middelen zetten ze daarvoor in? 'In Nederland zijn toekomstverhalen vaak veel alledaagser dan in Engelstalige literatuur. Die gaan verder de toekomst in en schuwen de extremen niet. Toch spelen toekomstverhalen ook in ons land een belangrijke rol. Niet alleen in de literatuur. Zo is er de website overstroomik.nl. Daar kun je waterstanden checken en er staan verhalen van mensen die eerdere overstromingen hebben meegemaakt. Een misschien wel typisch Nederlandse manier om mensen zelf aan te zetten tot verhalen over de toekomst. Niet ver van de werkelijkheid, maar toch gericht op actie. Want wat doe jij als je overstroomt?'
De strijd winnen
Waar de literatuur schrijft om te reflecteren, schrijven andere wetenschappers vaak om tot oplossingen te komen. 'Een natuurwetenschapper denkt niet in rampen,' ervaart Van Herten, 'maar in positieve scenario’s. Hoe is de strijd te winnen? En een psycholoog zal zich van nature veel meer richten op verhalen over de toekomst die mensen nu betrekt bij oplossingen. Wat kan samenwerking tussen disciplines opleveren?' Samen meer mensen betrekken 'Kunnen we wetenschappelijk vaststellen dat verhalen over de toekomst een verschil maken in hoe we nu naar onze leefwereld kijken? Dan moeten we die verhalen effectief inzetten. Klimaatverandering is een complex thema. Verhalen kunnen het makkelijker maken dat thema op de kaart te zetten. Hoe we dat het meest effectief doen, dat willen we analyseren. We willen dat niet alleen binnen de literatuur oppakken, of overlaten aan de milieuwetenschappers of de psychologen. We moeten samenwerken en het beste uit die vakgebieden samenbrengen. Tijd om verbinding te zoeken met andere wetenschappers.'
