Zijn preventie en gedragsverandering bij drugsgebruik noodzakelijk?
Er was een tijd dat cocaïne te boek stond als 'gezond'. Het product werd gebruikt als geneesmiddel en zelfs verwerkt in snoepjes voor kinderen. Inmiddels is cocaïne een beladen onderwerp. Cannabis, populair aangeduid als 'wiet', maakt juist een omgekeerde evolutie door. Eens verboden is het nu op veel plaatsen legaal en geldt het voor velen als een alternatief geneesmiddel dat onder meer de groei van kankercellen vertraagt. 'Of onze opvatting over drugsgebruik daarmee is veranderd, weet ik niet', zegt Gjalt-Jorn. 'Er is geen gestandaardiseerd onderzoek uitgevoerd dat verantwoorde uitspraken hierover mogelijk maakt. Natuurlijk kun je van alles roepen. Maar zonder systematische analyse kun je daar niets over zeggen en heb je het dan wellicht alleen over je eigen vooroordelen.'
Normalisering
'Wat de normalisering betreft, dat hangt helemaal van je definitie van 'normalisering' af', aldus Gjalt-Jorn. 'Is iets genormaliseerd als het veel wordt gebruikt? Zoals tabak, alcohol of koffie? Is dat de definitie, dan is er geen sprake van normalisering. De meest populaire uitgaansdrug, na alcohol en cannabis, is XTC. XTC wordt bijvoorbeeld slechts door 2,9% van de bevolking gebruikt, tegenover 80,4% alcoholgebruikers. Alleen: als mensen het over normalisering hebben, dan geven ze er meestal geen definitie van. De term werd voor het eerst toegepast op middelengebruik als een instrument om stigmatisering te verminderen, zodat drugsgebruikers beter bereikbaar werden voor preventie. Normalisering was oorspronkelijk dus positief, en draagt in die betekenis bij tot het redden van levens. Dat lijkt niet de definitie die nu wordt bedoeld. Totdat de nu gehanteerde definitie expliciet word gemaakt, is het niet zinvol te spreken over of er sprake is van normalisering. Maar gegeven dat er nu geen definitie is, kun je absoluut niet spreken over normalisering. Ik kan overigens geen definitie bedenken die vervolgens het patroon laat zien dat middelengebruik 'normaliseert'.'
Genotsmiddelen
Misverstanden bestaan er ook rondom de eventuele gezondheid of ongezondheid van drugs of 'verslavende middelen'. Gjalt-Jorn: 'Ik vind verslavende middelen sowieso een onhandige term. Hoe definieer je immers 'verslavend'? Zo is koffie verslavend, terwijl het als relatief gezond te boek staat. Ecstasy, ofwel XTC, is niet verslavend en lijkt vooralsnog relatief onschadelijk, maar kan bij frequent of verkeerd gebruik en te hoge doseringen erg schadelijk voor je gezondheid zijn. Ik gebruik liever de term 'genotsmiddelen' of 'recreatief middelengebruik'. Je ziet dat middelengebruik in het uitgaansleven continu verandert. De oorzaken zijn onder meer de introductie van nieuwe middelen, de zuiverheid van de markt en gezondheidscommunicatie.'
Onderzoek naar gedrag
Gjalt-Jorns hoofdspecialisatie binnen het onderzoeksveld is gedragsverandering. 'Hoe zorg je dat mensen hun gedrag veranderen? Dat is de materie die aan de basis ligt van preventiecampagnes. Daarnaast hou ik me bezig met methodiek en statistiek. Hoe doe je onderzoek? Wanneer gebruik je wat? Tenslotte doe ik veel onderzoek dat gerelateerd is aan het uitgaansleven en het daarbij vaak vertoonde risicogedrag, zoals het gebruik van genotsmiddelen en onveilige seks. De meeste onderzoekers die zich bezighouden met recreatief middelengebruik onderzoeken niet gedragsverandering, maar gevolgen en gebruikspatronen. Dat laat zien waar je je op moet richten bij preventie, maar hoe je dan effectief een campagne ontwikkelt, daar houden veel minder mensen zich mee bezig. In het uitgaansleven doen we daarom binnen de 'Celebrate Safe' campagne elk jaar een determinantenstudie - Party Panel -, waarbij we in kaart brengen waarom mensen doen wat ze doen. Hiermee kunnen dan campagnes worden ontwikkeld, zoals de 'Ben je oké?' campagne van Rutgers.'
Preventie en gedragsverandering
Of preventie en gedragsverandering in het kader van drugsgebruik noodzakelijk zijn, kun je volgens Gjalt-Jorn niet beantwoorden vanuit wetenschappelijk perspectief. 'Ik kan dat alleen doen vanuit mijn morele overtuigingen. Die zijn gebaseerd op de aanname dat het doel van mensen en dus overheden is om de totale hoeveelheid geluk in de wereld te optimaliseren. Uit dit doel volgen dan antwoorden op morele vraagstukken zoals deze. In dit geval zeg ik dus 'ja, preventie en gedragsverandering zijn noodzakelijk'. Neem alcoholgebruik als voorbeeld. Veel mensen drinken te veel. Dit veroorzaakt veel schade, dood en lijden. En veel kosten voor de samenleving. We kunnen dat belastinggeld ook uitgeven aan andere zaken, zoals ouderenzorg en onderwijs. Dus als mensen stoppen met drinken, of in elk geval veel minder gaan drinken, leidt dat tot een hogere gemiddelde levenskwaliteit. Als dat een doel is, dan zijn preventie en gedragsverandering zeker noodzakelijk. In het bijzonder omdat regels en beleid vaak niet werken om gedrag te veranderen. Er is bijna altijd meer nodig als het een gedrag betreft dat mensen al vertonen.'
Effectieve methodes
Wat zijn effectieve methodes om het gedrag van mensen te beïnvloeden? 'Simpele antwoorden zijn er eigenlijk niet. De 'angst-variant' is waarschijnlijk het slechtste middel. Behalve dat het bijna nooit werkt, heeft het vaak zelfs een averechts effect. Gelukkig zijn er heel veel methodes die wél effectief zijn. Maar je moet niet vergeten dat mensen complexe wezens zijn. Psychologie is complex. Je kunt dus niet stellen 'doe dit en dan werkt het'. Het antwoord is altijd: investeer in het begrijpen van je doelgroep. Doe grondig onderzoek. Gaat het om een gebrek aan kennis? Vaardigheden? Verkeerde verwachtingen? Sociale normen? Moeten er gewoontes of omgevingsfactoren worden veranderd? Schakel experts in gedragsveranderingen in, die de psychologische literatuur kennen en kunnen opzoeken wat de effectiefste methodes zijn, gegeven de oorzaken van het gedrag. Zo zijn er psychologen die gespecialiseerd zijn in een methode die 'intervention mapping' heet. Dat is een stappenplan om tot betere voorlichtingsmethodes te komen. Helaas worden er nog te vaak stappen overgeslagen, waardoor de voorlichting zijn doel mist.'
