Als leraar voor de klas moet je snel kunnen schakelen. Hoe betrek je de jongen voorin de klas die alleen maar voor zich uit lijkt te staren? Hoe reageer je op de twee meiden achterin die voortdurend aan het kletsen zijn? Je hebt vaak geen tijd om daar eens goed over na te denken en moet direct beslissen en handelen. Dit vergt cognitief veel van een leraar. Maar welke cognities hebben leraren op deze momenten? En hoe onderzoek je deze cognities? Hoe neem je nou een kijkje in het hoofd van een leraar in actie?

Het onderzoeken van cognities

Praktijkonderzoek door opleiders en onderzoekers van de lerarenopleiding richt zich vaak op het handelen van leraren in de klas in relatie tot het leren van leerlingen in een specifieke onderwijscontext. Om het handelen van leraren goed te begrijpen, eventueel te kunnen beïnvloeden, en om de complexiteit van het functioneren van leraren adequaat te doorgronden, is het van belang om niet alleen het waarneembaar gedrag te bestuderen, maar ook om inzicht te krijgen in de achterliggende cognities. Kennis van wat er in het hoofd van een leraar omgaat in de schoolpraktijk kan bijdragen aan de inrichting van opleidingstrajecten voor leraren en aan de implementatie van onderwijsvernieuwingen.

Onderzoek naar cognities gekoppeld aan het handelen van leraren kent methodologische uitdagingen. Het is bijvoorbeeld lastig cognities te registreren op het moment dat ze zich in de authentieke lessituatie voordoen zonder dat de onderwijsactiviteit onderbroken wordt. Om het denken en doen van leraren in samenhang te onderzoeken zijn verschillende methoden ontwikkeld.

Inhoud van de workshop

Het doel van de workshop is om deelnemers bewust te maken van verschillende typen cognities die zich bij leraren in actie kunnen voordoen, hoe die gerelateerd zijn aan het concrete handelen en welke afwegingen onderzoekers kunnen maken bij de keuze van onderzoeksmethodieken om 'in actie' het denken en doen van leraren te registreren. Tijdens de workshop gaan deelnemers zelf aan de slag met een concrete onderzoeksmethodiek. Die ervaring wordt vervolgens op activerende wijze verdiept met relevante wetenschappelijke kennis over de relatie tussen doen en denken van leraren, onmiddellijk onderwijsgedrag, verschillende typen handelingskennis en cognities van leraren en voor- en nadelen van verschillende onderzoeksmethodieken om denken en doen in samenhang te onderzoeken.

Ter illustratie komen voorbeelden aan bod van onderzoek bij Fontys en de Open Universiteit naar het doen en denken van leraren in drie verschillende praktijkcontexten: klassenmanagementsituaties in de les, begeleidingsgesprekken met leerlingen en coachgesprekken met aanstaande collega’s. Tot slot worden (on)mogelijkheden en toepassingen van verschillende onderzoeksmethodieken in de eigen praktijk van deelnemers verkend en uitgewisseld.