Wat kunnen innovatieteams leren van kerncentrales?
Peter Oeij, senior research scientist & consultant bij TNO, wijdde zijn proefschrift aan de Open Universiteit aan de vraag waarom innovatieprojecten vaak falen en hoe dit te voorkomen is. 'Innovatieprojecten zijn, anders dan routineprojecten, moeilijk voorspelbaar en bestuurbaar. Mislukking door kritieke incidenten ligt op de loer. Vaak ontstaat er onbewust risicomijdend of defensief gedrag door de onvoorspelbaarheid van zo’n project. Bijvoorbeeld door de veranderende eisen die klanten en de markt stellen aan innovatie, of door interne bewegingen binnen de organisatie zoals personele wisselingen op sleutelposities.' Wanneer mensen blootgesteld worden aan onzekerheid willen ze die graag verkleinen. Innovatie vereist echter creativiteit en afwijken van de norm, terwijl onzekerheid kan leiden tot conformiteit.
Als falen geen optie is
Ook de ijzeren driehoek van tijd, budget en prestaties speelt een rol in de slagingskans van innovatieprojecten. 'Vaak ontstaan er dubbelzinnige boodschappen,' legt Oeij uit. 'Een goed voorbeeld is: 'Wees innovatief, maar let wel op de centen'. Dit versterkt de neiging om op de portemonnee te letten, in plaats van op de innovatie.' Om te achterhalen hoe de slagingskans van innovatieprojecten vergroot kan worden, onderzocht Oeij organisaties met teams die een lage faalkans hebben. Die vond hij in de wereld van het crisis- en veiligheidsmanagement. 'Denk maar eens aan kerncentrales, vliegdekschepen, operatiekamers en de brandweer. Dat zijn organisaties waar falende teams meteen kunnen leiden tot doden of ernstige rampen. Als op een vliegdekschip iemand een grote steeksleutel kwijtraakt, bijvoorbeeld, dan wordt gezamenlijk elke hoek van het schip uitgekamd. Ligt de sleutel tijdens een missie op de verkeerde plek, dan kan het goed fout gaan.'
Onzekerheid de baas
Organisaties die binnen het crisis- en veiligheidsmanagement opereren kennen een hoge mate van betrouwbaarheid. Oeij gebruikte de succeskenmerken van de zogenoemde High Reliability Organisations (HRO’s) om te bekijken wat innovatieteams hiervan kunnen leren. In een artikel over de mindful werkomgeving en veerkrachtige teams legt hij de belangrijkste kenmerken van HRO’s uit. 'Het werkende principe is gebaseerd op loslaten en vasthouden: het loslaten van gemaakte fouten en vasthoudend zijn in het gezamenlijk vinden van een oplossing. HRO’s zijn alert op fouten en accepteren geen simpele antwoorden zonder de feiten te onderbouwen,' vertelt Oeij. 'Verder stemmen ze breed af binnen de organisatie, slaan expertise hoger aan dan rang en anticiperen en reageren veerkrachtig op kritieke incidenten.'
Voorwaarden voor veerkracht
Een mindful werkomgeving is een belangrijke voorwaarde om veerkrachtig gedrag binnen teams mogelijk te maken. Oeij vertaalde de kenmerken van de mindful werkomgeving naar de praktijk van innovatieteams. 'Ten eerste moet er sprake zijn van psychologische veiligheid binnen het team, waarbij teamleden niet afgestraft worden voor het maken van fouten. Dat hangt samen met het stimuleren van team leergedrag en leerbereidheid: je mag experimenteren en nieuwe oplossingen bedenken. Daarnaast is zeggenschap belangrijk. Door middel van team inspraak neem je samen belangrijke beslissingen. En als laatste is ook complexiteitsleiderschap belangrijk. Een goede leider kan tegengestelde doelen, zoals het spanningsveld tussen budget en innovatie, succesvol met elkaar verbinden.'
Het succes van een mindful werkomgeving
Op 20 maart is het de internationale Dag van het Geluk. Vinden innovatieteams meer voldoening in een mindful werkomgeving? 'Wanneer een mindful werkomgeving geborgd wordt verdwijnt het gevoel van onzekerheid dat risicomijdend en defensief gedrag veroorzaakt. Teams kunnen zich dan in een psychologisch veilige omgeving ontwikkelen en innoveren. Teams leren wanneer leden ideeën, informatie en inzichten uitwisselen, waardoor ze gezamenlijke kennis opbouwen. Die ontstaat in een doorlopend proces van reflectie en actie, vragen stellen, feedback zoeken, experimenteren, reflecteren op resultaten en onverwachte uitkomsten bespreken. Een bewuste infrastructuur zorgt voor gevoelens van veiligheid en mogelijkheden om te leren, die positief zijn voor het creatieve en innovatieve proces in teams.'
Als team aan de slag
Oeij ontwikkelde een tool waarmee innovatieteams de mindful werkomgeving zelf kunnen stimuleren. 'Stap één is om inzicht te krijgen in de oorzaken van risicomijdend gedrag. Vervolgens is het zaak als team te bekijken welke onderdelen van de mindful infrastructuur al aanwezig zijn. Op basis hiervan kun je bespreken waar de verbeterpunten liggen en bedenk je handzame instrumenten om innovatieprocessen soepeler en effectiever te maken.' Hoe innovatieteams functioneren is echter ook afhankelijk van of organisatiekenmerken mee veranderen. 'Er dient verder onderzoek plaats te vinden naar hoe veerkrachtig innovatiegedrag ondersteund kan worden door structurele ontwerpkeuzes in organisaties en teams, zodat hun werkomgeving maximaal vertrouwen, transparantie en een rechtvaardige cultuur biedt.'