Promotie: Zijn alle burgers gelijk? Een verkenning van gezondheidsburgerschap in Utrecht, 1866-2001

Maar verrassend genoeg konden mensen die in een bepaalde situatie niet tot de volwaardige leden van de politieke gemeenschap werden gerekend, zich in een andere situatie wel degelijk manifesteren als burgers.

Ongelijkheid

Bongers' case studies spelen zich af op het gebied van de volksgezondheid, in de stad Utrecht, tussen 1866 en 2001. Samen tonen deze casussen dat sommige burgers minder gelijk waren dan anderen. We zien het bijvoorbeeld tijdens de cholera-epidemie van 1866, de eerste casus. Hoewel arme stadsdelen het hardst getroffen werden door de ziekte, waren het vooral de rijke, hoogopgeleide bewoners die de stedelijke omgang met de epidemie vormgaven.

Ongelijkheid zien we ook in de tweede case studie, over de Utrechtse kermis in de periode 1866-1928. In deze casus leek de mening van 'nette', christelijke burgers zwaarder te wegen dan die van (mogelijk schuinsmarcherende) kermisvoorstanders. Maar, zo vroegen de kermislobbyisten zich retorisch af, wat was nou eigenlijk het verschil tussen de kermis en het 'beschaafde' universiteitslustrum, als er op beide evenementen flink werd gedronken en gefeest?

Ook in de derde casus zien we de ongelijkheid. Daar gaat het om een groep van 70 'onmaatschappelijke' gezinnen, die uit de Utrechtse bevolking werden geselecteerd om aan het Houtplein te wonen (1924-1978). Zij werden, onder streng toeziend oog van de directeur van de Stichting Volkswoningen, heropgevoed tot propere burgers – terwijl de rest van de bevolking niet aan dergelijk toezicht onderworpen werd.

In de laatste casus staan druggebruikers in- en om Hoog Catharijne centraal (1973-2001). Zij werden dikwijls behandeld als tweederangs burgers, werden regelmatig weggejaagd door de politie en hadden minder toegang tot voorzieningen zoals slaapplaatsen en medische zorg dan andere Utrechters.

Dynamiek

Ongelijkheid bestaat. Maar het is geen statisch gegeven. In alle case studies is dynamiek te zien. Mensen die in een bepaalde situatie niet tot de volwaardige leden van de politieke gemeenschap werden gerekend, konden zich in een andere situatie weldegelijk manifesteren als burgers. Om deze dynamiek te analyseren ontwikkelde Bongers een conceptueel kader bestaande uit burgerschapsinteracties (pogingen om te veranderen wie als burgers werden gezien), burgerschapsspellen (de strijd om wie tot volwaardige leden van de politieke gemeenschap werden gerekend) en burgerschapsregimes (de bandbreedte waarbinnen burgerschapsspellen in een bepaalde periode werden gespeeld).

Gewapend met deze concepten toont Bongers dat ontwikkelingen op het gebied van volksgezondheid van grote invloed waren op de totstandkoming van burgerschap: gepercipieerde medische en sociaal-hygiënische crises konden het burgerschapsspel doen ontvlammen.

Over Jasper Bongers

Jasper Bongers (1991) is historicus en politicoloog. Momenteel werkt hij als postdoctoraal onderzoeker aan de Universiteit van Amsterdam. Op donderdag 28 november 2024, om 13.30 uur, verdedigt hij zijn proefschrift 'Are all citizens equal? Exploring public health citizenship in Utrecht, 1866-2001' bij de faculteit Cultuurwetenschappen van de Open Universiteit.

Promotoren zijn prof. dr. Gemma Blok (Open Universiteit en Universiteit Utrecht), prof. dr. Emile Kolthoff (Open Universiteit, em.) en prof. dr. Dave Huitema (Wageningen University).

De promotie is live bij te wonen bij de Open Universiteit in Heerlen en kan online worden gevolgd via www.ou.nl/live.