ICT in de zorg: veel, ingrijpend en complex

ICT is een relatief nieuw verschijnsel in de kinderopvang en binnen de zorg in het algemeen. Waar in andere beroepen de rol van ICT geleidelijk groeide, was de introductie van ICT in de zorg recenter en vooral veel abrupter. Er is nog maar weinig onderzoek gedaan naar de gevolgen van die introductie in de zorgsector. Techno-stress is een samenvattende term voor overbelasting en inbreuk door technologie (techno-overload, techno-invasion) alsook de complexiteit van technologie (techno-complexity). De centrale vraag was dan ook of er sprake is van techno-stress in de kinderopvang en zo ja, wat is het effect? En kunnen leidinggevenden iets doen om dat te verminderen?

Uitputting en afname in de kwaliteit van de zorg

Uit eerder onderzoek is bekend dat werk in de kinderopvang hoge fysieke eisen stelt, te maken heeft  met veel regels en emotioneel zwaar is. Medewerkers lopen daardoor risico op emotionele uitputting. De ICT-taken komen daar nog eens bij. De theorie stelt dat bij uitputting mensen zuiniger omgaan met hun energie, wat uiteindelijk effect heeft op de kwaliteit van de zorg. Martine Coun ondervroeg samen met haar collega’s van de Universiteit Tilburg 339 medewerkers in de kinderopvang. Hun onderzoek laat zien dat er inderdaad sprake is van techno-stress in de kinderopvang. Met name de techno-overload en de techno-invasion dragen bij aan emotionele uitputting en tot een afname van de kwaliteit van de zorg. Een verband tussen techno-complexiteit en uitputting is niet gevonden.

Ondersteunend leiderschap

Belangrijk is de rol van de leiding in de kinderopvang. Als de leiding autonomie en zelfmanagement aanmoedigt, vermindert dat de techno-stress. Zo’n ondersteunende leiderschapsstijl maakt dat medewerkers samen problemen oplossen, samen beslissingen nemen en samen ook grenzen stellen waardoor ze zichzelf beschermen tegen te veel stress. Toch is dit niet dé oplossing, waarschuwen de onderzoekers. Te veel nadruk op eigen verantwoordelijkheid bij een toch al hoge techno-stress legt juist extra druk op de medewerkers. Dat doet het positieve effect van een ondersteunende leiderschapsstijl teniet.

Momentopname

Het onderzoek werd gedaan door middel van een online vragenlijst in september en oktober 2020. 339 medewerkers in de kinderopvang vulden de vragenlijst in, een groep die representatief is qua leeftijd en geslacht voor de Nederlandse kinderopvang. Maar, waarschuwen de onderzoekers, het is een momentopname. Stress en het omgaan met stress veranderen doorheen de tijd. Een meer dynamische wijze van onderzoek is gewenst, bijvoorbeeld via de experience sampling method (ESM) waarbij deelnemers op verschillende momenten vragen beantwoorden.

De onderzoekers publiceerden hun bevindingen in het tijdschrift Frontiers in Psychology:
Robin Bauwens, Marith Denissen, Jeske Van Beurden and Martine Coun (2021), Can Leaders Prevent Technology From Backfiring? Empowering Leadership as a Double-Edged Sword for Technostress in Care. Frontiers in Psychology., | https://doi.org/10.3389/fpsyg.2021.702648