Kun je doodgaan van eenzaamheid?

Ellen Jongen, docent Klinische psychologie legt het uit: 'Eenzaamheid is een negatieve subjectieve ervaring. Daar zit meteen al het verschil in met alleen-zijn. Het gaat bij eenzaamheid om de discrepantie tussen het aantal of de kwaliteit van relaties die iemand heeft en de relaties die je graag zou willen hebben. Je kunt dus spreken van een ongewild verschil. Je kunt een overwegend solitair leven leiden en je niet eenzaam voelen. Je kunt ook omringd zijn door anderen en je toch eenzaam voelen. Die zaken staan in principe los van elkaar.'

28% was vaker eenzaam

'In de COVID-19-periode is er met periodes sprake geweest van sociale isolatie van mensen door de verschillende maatregelen. Sociale isolatie is een risicofactor die kan leiden tot eenzaamheid. Angst in de samenleving is ook toegenomen. Denk aan angst voor (her)besmetting, om ziek te worden of aan angst voor de dood. Daarnaast speelt mogelijk angst voor maatschappelijke uitsluiting een rol als je kijkt naar de mensen die niet gevaccineerd zijn en degenen die dat wel zijn. Uit CBS-cijfers blijkt dat gevoelens van angst, somberheid en stress tijdens de coronacrisis zijn toegenomen en dat 28% van de mensen zich in die tijd vaker eenzaam voelde dan daarvoor.'

Fysiologische effecten

'Onderzoek toont aan dat eenzaamheid negatieve consequenties heeft voor je lichamelijke gezondheid. Onder directe fysiologische effecten vallen onder meer een minder goed functionerend immuunsysteem, bloeddrukproblemen, een toenemend stressniveau en trager verlopende herstel- en onderhoudsprocessen in relatie tot bijvoorbeeld slaapkwaliteit. Dan heb ik het overigens wel over chronische eenzaamheid.'

Psychologische effecten

'Psychologische effecten op het gebied van eenzaamheid zijn al veelvuldig onderzocht, en dan vooral de relatie tussen eenzaamheid en depressie. Deze relatie is wederkerig. Met andere woorden: eenzaamheid vormt een risicofactor voor het ontstaan van een depressie en hetzelfde geldt omgekeerd. Eenzaamheid heeft ook gevolgen voor je zelfbeeld. Mensen die al geruime tijd eenzaam zijn denken in veel gevallen slechter over zichzelf dan mensen die niet eenzaam zijn.'

Doodgaan van eenzaamheid

'Of iemand echt kan doodgaan van eenzaamheid - zoals mensen vaker zeggen - valt moeilijk exact te bepalen. Er is onderzoek gedaan onder ouderen die door de jaren heen zijn 'gevolgd'. Hieruit kwam naar voren dat eenzaamheid inderdaad een risicofactor is die de kans op overlijden vergroot. Ander onderzoek heeft zich daarom gericht op de vraag welk mechanisme hieraan ten grondslag ligt. Hierbij werd een vergelijking gemaakt tussen eenzame en niet-eenzame mensen en gekeken naar leefstijl, cardiovasculair functioneren, stress en slaapkwaliteit. De resultaten toonden cardiale voordelen bij niet-eenzame mensen en een lagere slaapkwaliteit bij eenzame mensen.'

Individuele aandacht

'Vaak wordt gedacht dat het creëren van contactmogelijkheden de oplossing is voor eenzaamheid. Bijvoorbeeld door ouderen bij elkaar te brengen. Maar uit een meta-analyse van diverse eenzaamheidsinterventies bleek dat dit niet effectief is om eenzaamheid te verminderen. De belangrijkste boodschap is eerst te kijken naar de oorzaak van eenzaamheid om vervolgens tot een aanpak op maat te komen. Individuele aandacht dus in plaats van een one-size-fits-all-aanpak. Zo kun je iemand met beperkte sociale vaardigheden een persoonlijke training geven. En cognitieve gedragstherapie kan uitkomst bieden als iemand te kampen heeft met een lage eigenwaarde en negatieve gedachten die daar weer het gevolg van zijn.'

Eenzaamheid tijdens de adolescentie

'Als docent Klinische psychologie ben ik onder andere geïnteresseerd in de gevolgen van chronische eenzaamheid in de kindertijd voor de verdere ontwikkeling. Eenzaamheid tijdens de adolescentie is een kwetsbaarheid die zich op latere leeftijd manifesteert door hogere niveaus van angst en depressie en een lagere zelfwaardering.'

Lichamelijke klachten voorspellen

'Ik onderzoek de relatie tussen eenzaamheid en lichamelijke klachten. Daaruit blijkt dat eenzaamheid samenhangt met lichamelijke klachten, waardoor een hogere vorm van eenzaamheid ook meer lichamelijke klachten met zich meebrengt. En op basis van de resultaten uit dagboeknotities willen we onderzoeken in hoeverre eenzaamheid in de tijd lichamelijke klachten kan voorspellen, of vice versa. We zijn benieuwd naar die resultaten.'