Hoe zoek je milieuvraagstukken uit tot op de bodem?

Voorspellende milieumodellen

De ontwikkeling, toepassing en evaluatie van voorspellende milieumodellen vormen de basis van Stoorvogels onderzoek om beleidskaders vast te stellen. Stoorvogel: 'Het is daarbij vooral zaak dat een model niet onnodig complex is. Vorig jaar nog verscheen een milieumodel waarin een belangrijke stikstofstroom niet was opgenomen. Dat zie je vanwege de complexiteit dan over het hoofd. Het gaat erom dat een model duidelijk en faciliterend aangeeft welke keuzepaden de overheid heeft. Zo kun je kiezen voor een halvering van het aantal koeien in Nederland en daardoor de ammoniakuitstoot terugbrengen. Maar je kunt alle koeien ook op grasland plaatsen. Dan neemt de ammoniakuitstoot waarschijnlijk af met 30 procent omdat stalkoeien voer krijgen met een hoog eiwitgehalte, waardoor de ammoniakuitstoot stijgt. Bovendien: als je meststoffen verspreidt over het land breken die veel sneller af dan in een stal. Al kan beweiding wel weer leiden tot een toename in de uitstoot van lachgas.'

Van Midden-Amerika tot Afrika en Azië

Hoe komen de milieumodellen bij de overheid terecht? Stoorvogel: 'Vaak is sprake van een of meerdere tussenstappen. Ik heb een aantal keren samengewerkt met het Planbureau voor de Leefomgeving, de wettelijke instelling die de overheid adviseert. En met de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid. Soms sta ik ook rechtstreeks in contact met overheden om milieumodellen en de uitkomsten daarvan verder toe te lichten. Mijn team en ik werken overigens niet alleen voor de Nederlandse overheid. Ik ben oorspronkelijk opgeleid tot tropisch bodemkundige. Daartoe studeerde ik in Costa Rica en in mijn eerste baan startte ik een intensieve samenwerking met de bananenindustrie. Een van de onderzoeksvragen is hoe je pesticide- en kunstmestgebruik in die industrie kunt beperken. Een andere vraag is hoe je via milieubeleid bodemverontreiniging door microplastics tegen kunt gaan. Microplastics maken op de plantage geregeld nog deel uit van de zakken die de bananentrossen beschermen. Verder werken we in Afrika aan bodemvruchtbaarheidsprojecten. Onze Aziatische projecten richten zich weer op het tegengaan van een te intensief bodemgebruik.'

Gezond bodemleven moet op één staan

Terug naar Nederland. Naast landgebruiksplanning en milieubeleid richt Stoorvogel, tevens hoofddocent Bodem-Landgebruik interacties aan Wageningen University & Research, zijn speciale aandacht op bodemvruchtbaarheid. Het besef dringt door dat een gezond bodemleven op basis van - in het Engels - nature-based solutions op één moet staan om onder andere het hardnekkige stikstofprobleem het hoofd te kunnen bieden. Dat komt er in het kort op neer dat het vaak effectiever is om mét de natuur te werken dan ertégen. Stoorvogel: 'Nature-based solutions helpen om het organische stofgehalte in de bodem te verhogen, waardoor de bodemstructuur verbetert. Dat leidt tot minder overstromingen. Tegelijkertijd houdt de bodem meer water vast, wat een positief effect heeft op de bestrijding van de droogteproblematiek in bepaalde Nederlandse gebieden.'

Minder intensieve landbouw

Om effectief gebruik te maken van de kracht van de natuur en de bodemstructuur te verbeteren, doet Stoorvogel enkele aanbevelingen. 'De intensieve landbouw moet minder intensief plaatsvinden. Beperk daarom de vele gangen over het land met veelal zware machines. Zorg voor gewasrotatie, verbouw twee of meer verschillende gewassen na elkaar. Dat voorkomt bodemerosie en daardoor nemen de voedingstoffen in de bodem en de biodiversiteit toe. Maak ook meer gebruik van organische mest dan van kunstmest en ploeg gewasresten onder. Zo kom je tot een structurele verduurzaming van de bodem.'

Superefficiënt werken op de korte termijn

Op de weg naar die verduurzaming ziet Stoorvogel wel nog een obstakel. 'Nederland promoot extensieve landbouw, waarbij slechts in geringe mate wordt ingegrepen in de werking van de natuur. Dat is alleen mogelijk als het voor de boeren financieel haalbaar is om hier een bijdrage aan te leveren. De huidige marktwerking dwingt hen in feite om onder druk superefficiënt te werken op de korte termijn. De lange termijn verliezen ze vanwege diezelfde financiële haalbaarheid daardoor vaak uit het oog. Onder die omstandigheden is er voor hen onvoldoende ruimte om mee te werken aan de totstandkoming van duurzame maatregelen. Anders gezegd: wanneer je als boer constant onder druk staat, ben je bijvoorbeeld eerder geneigd om gebruik te maken van kunstmest.'

Broodjewormverhaal

Dat de kracht van de natuur niet altijd en alleen zorgt voor een gezonde bodemstructuur bewijst Stoorvogel aan de hand van een broodjewormverhaal. 'Ik deed met mijn team onderzoek in een gebied onder Eindhoven aan de Dommel. Daar vindt geen bemesting plaats en je treft er nauwelijks regenwormen aan, die voor veel mensen het symbool zijn van een puur natuurlijke bodemstructuur. Op bemest grasland daarentegen zijn ze in groten getale aanwezig omdat daar wel voldoende voedingstoffen aanwezig zijn. Zo zie je maar weer.'

Meld je aan voor de gratis Studium Generale-publiekslezing van Jetse Stoorvogel op donderdag 6 april 2023 in het studiecentrum van de Open Universiteit in Eindhoven. De lezing begint om 19.00 uur.