Samen werken aan terugdringen plasticvervuiling

De 'masterclass on Unnecessary, Avoidable and Problematic Plastic Products and Polymers' is een korte, continue toegankelijke online cursus in het verlengde van de Massive Open Online Course (MOOC) over zwerfvuil en plasticvervuiling op zee, die de Open Universiteit al in 2015 voor het eerst aanbood. 'Aan de MOOC, die in tien talen beschikbaar was, hebben meer dan 30.000 mensen uit 92 landen deelgenomen', vertelt Maartje Folbert, promovenda aan de faculteit Bètawetenschappen, vakgroep Milieuwetenschappen. 'Door middel van de MOOC hebben we wetenschappelijk onderbouwde kennis en mogelijkheden om actief te participeren kunnen overdragen aan een brede doelgroep van onder andere overheden, ngo’s en studenten over de hele wereld. Dat heeft geleid tot honderden actieplannen'. Een recent onderzoek van de Open Universiteit naar de impact van de MOOC liet zien dat een aanzienlijk deel hiervan ook omgezet is in concrete acties en dat deelnemers hun kennis weer deelden met anderen.

'In de masterclass kijken we vooral welke toepassingen van plastics we kunnen elimineren of vervangen én hoe we plastics minder schadelijk kunnen maken' - promovenda Milieuwetenschappen Maartje Folbert

Bewust maken

Net als bij de MOOC, heeft de masterclass als doel om mensen uit verschillende doelgroepen bewust te maken van het probleem en wetenschappelijk onderbouwde kennis aan te reiken, zodat ze overgaan tot actie. Folbert: 'We hopen mensen te bereiken die betrokken zijn bij de onderhandelingen voor het wereldwijde verdrag, maar ook professionals en gewone burgers op lokaal niveau. Wij denken dat mensen eerst de juiste kennis moeten hebben om te begrijpen waarom handelen belangrijk is en welke acties effectief zullen zijn in een bepaalde context.' Daarom heeft de Open Universiteit naast de masterclass, in samenwerking met verschillende VN-organisaties, afgelopen mei tijdens een wereldwijd webinar ook een e-learning course 'on sea-based sources of plastic pollution & marine litter' gelanceerd.' In deze online cursus leren deelnemers wat de belangrijkste bronnen op zee zijn van plasticvervuiling en zwerfafval en hoe deze aangepakt kunnen worden.

Autobanden

Om plasticvervuiling en de gevolgen ervan voor het milieu en de gezondheid van de mens terug te dringen, is het noodzakelijk om de vraag naar plastic te reduceren en te zorgen dat de plastics die we gebruiken zo min mogelijk schade aanrichten. 'In de masterclass kijken we vooral welke toepassingen van plastics we kunnen elimineren of vervangen én hoe we plastics minder schadelijk kunnen maken', zegt Folbert. 'Een groot deel van de plasticsproductie én plastic afval is bijvoorbeeld gerelateerd aan verpakkingsmaterialen: een toepassing met een zeer korte levensduur. Het verminderen van (overbodige) verpakkingsmaterialen zou dus kunnen leiden tot een significante afname van zowel productie als afval.'

Een voorbeeld van problematische plastics zijn de microplastics die afkomstig zijn van slijtende autobanden. Alleen al in Nederland komt jaarlijks zo’n 19.500 ton aan bandenstof in het milieu terecht, becijferde promovenda Sya Hoeke. Daarmee is het volgens het RIVM de grootste bron van microplastics in ons milieu. Zorgelijk, want microplastics breken niet of nauwelijks af en zijn slecht voor het milieu, onder meer door de chemicaliën die worden toegevoegd tijdens het productieproces. Dit is ook een van de onderwerpen in de masterclass. 'Tot dusver weten we van meer dan 13.000 chemicaliën dat ze worden toegepast in plastics. Slechts van de helft is bekend in hoeverre ze schadelijke effecten hebben voor de gezondheid en het milieu. Meer dan 3.000 hiervan zijn inmiddels aangemerkt als een 'chemical of concern'. Dit is zorgwekkend, zeker wanneer deze stoffen worden gebruikt in bijvoorbeeld verpakkingen van voedingsmiddelen of in producten voor kleine kinderen.'

'Ook kijken we welke haken en ogen er zitten aan het beleid rondom plastics en plasticgebruik en behandelen we voorbeelden van stakeholderacties. Zoals het wereldwijde initiatief Global Commitment, dat zich inzet voor een circulaire economie voor plastics, of een bedrijfje in Indonesië, dat verpakkingsvrije producten verkoopt.'

'Van de ruim 13.000 chemicaliën die worden toegepast in plastics zijn meer dan 3.000 inmiddels aangemerkt als een 'chemical of concern'. Dit is zorgwekkend, zeker wanneer deze stoffen worden gebruikt in bijvoorbeeld verpakkingen van voedingsmiddelen of in producten voor kleine kinderen.' - promovenda Milieuwetenschappen Sya Hoeke

Wereldwijde aanpak

De onderhandelingen voor het wereldwijde verdrag om plasticvervuiling te verminderen, zouden eind van dit jaar moeten worden afgerond. Of die deadline wordt gehaald is de vraag, maar het is belangrijk dat het verdrag er komt, vindt Folbert. 'Het verdrag wordt leidend voor de wereldwijde aanpak van het plasticprobleem. Om het juiste effect te bereiken, moeten de geformuleerde doelen wel haalbaar en effectief zijn. Daar is nog werk voor nodig.'

Wie zelf al in actie wil komen, hoeft natuurlijk niet te wachten tot het verdrag er is. 'Het begint met je te verdiepen in de ins en outs van plasticvervuiling', zegt Folbert. 'Zo staan biologisch afbreekbare plastics nu in de belangstelling, maar we zien dat dit soort oplossingen ook vaak weer nieuwe problemen met zich meebrengen. Kijk dus liever hoe je je eigen gebruik van plastics kunt verminderen. Door bijvoorbeeld plastic verpakkingen te vermijden, herbruikbare bekers te gebruiken in plaats van plastic flesjes en door minder (online) te kopen. Ook kun je als burger of werknemer je rol pakken door je aan te sluiten bij een lokaal initiatief, en bij het Global Partnership on Plastic Pollution and Marine Litter.'