De ontwikkeling van het gezondheidsrecht

De plaatsbepaling van het gezondheidsrecht wordt doorgaans omschreven als het geheel van rechtsregels dat betrekking heeft op de zorg voor de gezondheid en de toepassing van overig (geschreven en ongeschreven) burgerlijk-, bestuurs- en strafrecht in dat verband (Leenen et al., Handboek gezondheidsrecht 2019, p. 33).

De dynamiek van het gezondheidsrecht wordt - actueel - kenbaar uit de wijze waarop wordt omgegaan met de coronapandemie en de bestrijding daarvan (nationaal, WHO, EU) en de perikelen rond vaccinatie. Verder zijn er recent belangrijke ontwikkelingen inzake het recht op zorg en de vraag hoe moet worden omgegaan met zorg in de toekomst. Meer specifieke onderwerpen betreffen privacy (AVG in de zorg), de toepassing van kunstmatige intelligentie in de zorg (robotchirurgie bijvoorbeeld) en de juridische kwesties inzake productenaansprakelijkheid voor medische hulpmiddelen (PIP-implantaten, mesh-problematiek).

Het gezondheidsrecht als apart rechtsgebied is ontstaan in de jaren vijftig van de vorige eeuw. Aan de basis ligt medisch recht: de relatie tussen geneeskunde en de samenleving, die door Leenen wel eens is gekarakteriseerd als een sociaal contract, een duurzame, wederkerige overeenkomst tussen maatschappelijke actoren betreffende een (deel)aspect van de inrichting van de samenleving (Leenen, afscheidsrede UvA).

De ontwikkeling van het gezondheidsrecht is nauw verbonden met de groei van medische wetenschap en technologie, en met de toename van de wens tot publieke regulering van de gezondheidszorg (Leenen et al., Handboek gezondheidsrecht, p. 30). Rechten van de mens als patiënt en als rechthebbende op adequate zorg (hulpvraag en erkenning van het recht op zorg) hebben daarbij een centrale rol. Steeds blijven nieuwe wetenschappelijke en maatschappelijke ontwikkelingen nieuwe vraagstukken opwerpen. Het gezondheidsrecht blijft dus fragmentarisch, maar ook zeer dynamisch.

In de achtste Leenen-lezing identificeerde Legemaate (2018), refererend aan het preadvies van Leenen uit 1968 over de plaatsbepaling van het gezondheidsrecht, een aantal gezichtspunten opnieuw:

• de erkenning van de menselijke persoon (zelfbeschikking en solidariteit);
• bescherming van de beroepsbeoefenaar die zich ten dienste van de patiënt stelt (tuchtrecht, Wet op de geneeskundige behandelingsovereenkomst: WGBO, Wet op de beroepen in de individuele gezondheidszorg: Wet BIG);
• de rechten van de samenleving (collectiviteit, aanspraken op zorg, preventie, tegengaan fraude en bevorderen maatschappelijke veiligheid);
• de rol van het recht en het streven naar een zo goed mogelijke gezondheidszorg (wettelijke regels zijn niet altijd voldoende sterk).

In dit webinar wordt ingegaan op de uitdagingen die het gezondheidsrecht de komende tijd tegemoet kan zien.

Kijk het webinar terug

Bekijk ook de presentatie van het webinar.

Over de spreker

Prof. mr. Jac Rinkes is hoogleraar Privaatrecht aan de Open Universiteit en hoogleraar Europees en vergelijkend verzekeringsrecht aan de Universiteit van Amsterdam. Hij is onder andere verantwoordelijk voor de cursus 'Gezondheidszorg en -recht', onderdeel van de master Rechtsgeleerdheid van de Open Universiteit.

Mr. Eva Jacobs is verbonden aan de OU en aan het Kifid. Zij doet promotieonderzoek op het terrein van het gezondheidsrecht.