Veel jongeren riskeren gehoorschade: wat werkt om ze te beschermen?

Onderzoek naar psychologische factoren

Luid geluid is schadelijk voor het gehoor en juist jongeren worden er het meest aan blootgesteld. Tijdens de adolescentie en jongvolwassenheid (12 tot 25 jaar) stijgt de blootstelling aan harde geluiden fors, vooral tijdens recreatieve activiteiten zoals het luisteren naar muziek via koptelefoons, het bezoeken van festivals, concerten en clubs. Gehoorbeschadiging is vaak onomkeerbaar en kan op latere leeftijd leiden tot sociale problemen, slechtere communicatie en verminderde kwaliteit van leven. De meeste jongeren nemen echter nauwelijks maatregelen om hun gehoor te beschermen, met alle risico's van dien. Om dit te begrijpen en om te achterhalen wat hen zou kunnen stimuleren dat wel te doen, voerde De Zeeuw samen met zijn begeleiders en in samenwerking met Lisanne de Regt en Anneloes Baan van VeligheidNL een systematische literatuurstudie uit. Zij verzamelden en analyseerden 82 nationale en internationale studies die onderzochten welke psychologische factoren samenhangen met gehoorbeschermend gedrag (zoals het dragen van oordoppen of het beperken van geluidsvolume). Daarbij werden ook verschillen bekeken tussen contexten (werk of vrije tijd) en vormen van gedrag (zoals afstand houden tot geluidsbronnen of het gebruik van veilige koptelefoons).

Kennis is niet genoeg

De resultaten laten zien dat jongeren zich over het algemeen wel bewust zijn van de risico's van hard geluid, maar dat dit besef zelden leidt tot actie. Slechts een kleine groep draagt oordoppen bij concerten of festivals (8 tot 15 procent). De studie laat zien dat dit vooral komt door een combinatie van psychologische en sociale factoren. Veel jongeren ervaren barrières zoals ongemak of schaamte bij het dragen van gehoorbescherming. Ook spelen groepsnormen een belangrijke rol: als vrienden geen oordoppen dragen, is de kans klein dat iemand dit zelf wel doet. Daarnaast vinden jongeren luide muziek vaak juist prettig, waardoor de 'beloning' van het harde geluid zwaarder weegt dan de abstracte risico's op gehoorschade in de toekomst. Vijf factoren blijken samenhang te vertonen met gehoorbeschermend gedrag: de houding ten opzichte van recreatief lawaai, ervaren barrières, het gevoel controle te hebben over eigen gedrag, sociale normen en het persoonlijke gevoel van kwetsbaarheid (bijvoorbeeld het risico op tinnitus). Opvallend is dat kennis over gehoorschade, of het benadrukken van de ernst ervan, nauwelijks effect heeft op het gedrag. Informatiecampagnes blijken alleen zinnig als ze gekoppeld zijn aan concrete handvatten en sociale steun.

Praktische handvatten voor beleid en interventie

De inzichten uit deze studie bieden belangrijke handvatten voor effectieve preventie. Voorlichting alleen is niet genoeg. Interventies die het gedrag van jongeren echt kunnen beïnvloeden, moeten ten eerste gericht zijn op het verlagen van drempels (zoals het beschikbaar maken van comfortabele of modieuze oordoppen). Ook moeten ze inzetten op het versterken van vaardigheden (zoals leren hoe je oordoppen goed gebruikt of een volumebegrenzer instelt) en sociale invloed benutten (bijvoorbeeld door bekende rolmodellen in te zetten of groepsnormen te beïnvloeden). Ten slotte moeten interventies persoonlijke risico's en kortetermijngevolgen benadrukken (zoals oorsuizen na een avond uit). Voor beleidsmakers, GGD's, onderwijsinstellingen en organisatoren van evenementen liggen hier kansen om gehoorschade op jonge leeftijd te helpen voorkomen, en zo de basis te leggen voor een leven lang gezond gehoor.

Het artikel 'Psychological correlates of hearing protective behaviors in adolescents and young adults: a systematic review' is gratis beschikbaar.