Welke rechten heeft een asielzoeker op zee?

Redding van drenkelingen

Voor passerende schepen zijn asielzoekers die ronddobberen op zee drenkelingen. 'Het Internationaal Verdrag inzake opsporing en redding op zee stelt dat wanneer een boot drenkelingen vindt op zee, ze de verplichting hebben om die te redden. Vervolgens moeten de drenkelingen in een veilige haven ondergebracht worden.' Dat is niet altijd even eenvoudig, zoals blijkt uit de problematiek rondom Sea Watch. Het schip redde asielzoekers uit de zee, in een gebied dat is toegewezen aan Libië. 'Libië kan niet beschouwd worden als veilige haven. Het land is geen partij bij het Vluchtelingenverdrag. Het agentschap dat zorgdraagt voor asielzoekers heeft ook zijn zorg uitgesproken over opvang in Libië,' legt Guns uit. 'Wanneer je als Europees land weet dat er mensen gemarteld worden en er geen asielprocedure is, dan kun je mensen daar toch ook niet aan hun lot overlaten.'

Van drenkeling naar asielzoeker

Drenkelingen hebben het recht op redding en een veilige haven. 'De drenkelingen zijn in dit geval asielzoekers die nog niet erkend zijn als vluchteling. Het Vluchtelingenverdrag dat in 1950 zijn basis vindt geldt echter niet op zee. Dat verdrag is opgesteld in de tijd van de Koude Oorlog, toen mensen uit Hongarije bijvoorbeeld naar het Westen trokken. Die kwamen over land en niet over zee.'

Van asielzoeker naar vluchteling

Voor vluchtelingen geldt dat zij een asielprocedure ingaan in het land waar zij aankomen, waardoor er discussie ontstaat over waar het schip mag aanmeren. 'Spanje en Italië krijgen al zoveel op zich af en kunnen de stroom asielzoekers niet meer aan. Maar je mag de mensen ook niet zomaar terugsturen, vanwege het beginsel van non-refoulement.' Dit is het beginsel dat in het Vluchtelingenverdrag te vinden is. Dit betekent dat er een verbod op terugzending als de vluchteling vervolgd kan worden of zijn leven in gevaar is.

Internationaal recht geeft geen duidelijk antwoord

Wanneer niemand vervolgens bereid is de asielzoekers op zich te nemen, ontstaat er een impasse. 'Het internationaal recht biedt geen pasklaar antwoord op wie verplicht is de asielzoekers op te nemen. Ook het zeerechtverdrag biedt geen uitkomst, omdat dit zich niet uitspreekt over migranten op zee. Er is voor deze wateren geen overkoepelende instantie die hierover beslist. Er zijn heel weinig mogelijkheden om landen te dwingen vluchtelingen op te nemen' legt Guns uit. 'Het is dan veelal een morele en politieke afweging: er is een praktisch probleem dat je op zult moeten lossen. Dat valt samen met het moreel kompas en de oplossingsbereidheid van de betrokken landen.'

'Je kunt er dan bijvoorbeeld voor kiezen om de mensen te verdelen over schepen en op verschillende havens aan te laten komen, zoals ook bij de Sea Watch is gebeurd. Dit is echter geen structurele oplossing, daarvoor moet er in het vluchtelingenrecht iets veranderen. De beste oplossing is om het Vluchtelingenverdrag aan te passen aan de huidige situatie. De vraag is echter in hoeverre landen bereid zijn om dit te doen. De betrokken landen aan de andere kant van de Middellandse Zee zullen hier dan ook aan moeten meewerken,' zegt Guns.

Bijstelling Vluchtelingenverdrag nodig

'Je kunt het probleem ook praktisch oplossen door schepen te laten varen onder de Libische vlag. Zij dragen dan de verantwoordelijkheid over de migranten. Maar wil je op je geweten hebben dat asielzoekers in een mensonterende situatie terecht komen? En kun je dat Libië wel aandoen, een land dat nog in opbouw is economisch en politiek?' En andere oplossingen, zoals direct bij aankomst bepalen wie in aanmerking komt voor een vluchtelingenstatus? 'Een verkorte asielprocedure bij aankomst is niet haalbaar. Mensen zijn vaak getraumatiseerd, hoe kun je dan een zorgvuldige procedure volgen?' Om de rechten van asielzoekers op zee zeker te stellen is er meer onderzoek nodig naar internationale verhoudingen en de oplossingsbereidheid van omringende landen. Zo doet Guns onder andere onderzoek naar wie in het internationale recht een rol van betekenis spelen bij het opstellen van internationale normen.