Internationale vrouwendag? Lees Olympe de Gouges' Verklaring van de rechten van de vrouw en de burgeres uit 1791

Op zondag 8 maart is het weer Internationale Vrouwendag. Meestal glijdt deze dag geruisloos voorbij. Maar het moet gezegd: in 2020 is er meer aandacht voor de positie van vrouwen dan ooit in de geschiedenis geweest is. Met grote regelmaat wordt verslag gedaan van allerlei misstanden in de wereld ten aanzien van vrouwen. Van geweld waarvan vooral vrouwen het slachtoffer zijn. Van de nog altijd grote verschillen in beloning tussen mannen en vrouwen. En natuurlijk van het feit dat Nederland nog altijd onderaan bungelt in het lijstje van vrouwelijke onderzoekers in Europa.

2020 is ook het jaar waarin het Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens en de Fundamentele Vrijheden 70 jaar bestaat. Alle aanleiding dus om die twee gebeurtenissen met elkaar in verband te brengen en ik wil dat doen door aandacht te vragen voor een achttiende-eeuwse voorvechter voor de rechten van vrouwen, een echte Verlichtingsdenker die er verrassend 'moderne' denkbeelden op nahield. Die denkbeelden zouden tijdens de Terreur leiden tot haar dood door de guillotine.

Vrouw, ontwaak!

Ik heb het over Olympe de Gouges. In het Centre Pompidou in Parijs kocht ik onlangs in de museumwinkel haar boekje 'Vrouw, ontwaak!' ('Femme réveille-toi!' Déclaration des droits de la femme et de la citoyenne et autres écrits). De Gouges was een feministe avant-la-lettre en de auteur van de tegenhanger van de 'Verklaring van de rechten van de mens (=man) en burger' - de 'Verklaring van de rechten van de vrouw en de burgeres'. In 1791 herschreef De Gouges de Déclaration, vanuit het perspectief van de vrouw. In diezelfde tijd publiceerde Mary Wollstonecraft in Engeland 'A Vindication of the Rights of Women' (1792). Geïnspireerd door het Verlichtingsdenken pleitten beiden voor gelijke rechten voor mannen en vrouwen - beiden zijn immers begiftigd met de rede.

Olympe de Gouges werd geboren in 1748 als dochter van een slager in Montauban. Maar eigenlijk was ze het natuurlijke kind van de markies Lefranc de Pompignan, een geleerd man die in zijn tijd naam had gemaakt als schrijver. Ondanks haar armoedige jeugd sterkt haar afstamming haar in de gedachte dat het leven een bijzondere rol voor haar heeft weggelegd. Ze trouwt op 16-jarige leeftijd met een 'officier (…) d’un certain âge' en wordt al jong weduwe. Dat laatste beschouwt ze als een bevrijding, al moet zij alleen een kind opvoeden en bevindt zij zich in een zeer moeilijke sociale positie. Het huwelijk noemt zij later een 'graf voor vertrouwen en liefde'.

Franse Revolutie

De Gouges is een overtuigd voorstander van de Franse Revolutie en zij mengt zich in de strijd met pamfletten en andere geschriften. Haar belangrijkste tekst is de 'vrouwelijke versie' van de 'Déclaration', die zij merkwaardig genoeg aanbiedt aan Marie Antoinette. Zij schrijft optimistisch: 'Ondersteun deze mooie zaak, Mevrouw, en u zal snel de helft van het koninkrijk voor u innemen, en minstens een derde van de andere helft.'

Prachtig is de aanhef in de preambule: 'Moeders, dochters, zusters, (…), eisen deel te mogen uitmaken van de nationale vergadering.' Misschien nog opmerkelijker is artikel 6 van de Verklaring waarom wordt gesteld: '(…) alle burgeressen en burgers, als gelijken voor de wet, moeten gelijke toegang hebben tot alle titels, publieke functies en posities, naar hun capaciteiten en zonder ander onderscheid dan naar hun deugden en talenten.'

Kroon van waardigheid

Het beroep op Marie Antoinette heeft Olympe weinig geholpen. De koningin stond zo ver van het gewone volk dat (toen zij vernam dat het 'gepeupel' geen brood meer had om te eten) zij volgens de legende uitriep; 'maar laat ze dan cake eten!' Olympe de Gouges' einde was droevig. Dat wist ik. Maar wat ik ronduit ongelooflijk vind, was dat zij – in het aangezicht van de guillotine – eerst het revolutionaire tribunaal toesprak dat haar zou veroordelen. Zij lijkt zich bewust van haar belangrijke rol in de geschiedenis als zij stelt (vrij vertaald):

'(…) in de wetenschap de zaak van het volk te hebben gediend, wacht ik met bescheidenheid en trots op de kroon van waardigheid die alleen het nageslacht kan geven aan de ware dienaars van het vaderland.'

In 2001 (210 jaar na de preambule van de vrouwenrechtenverklaring) is in Frankrijk de 'Loi sur la parité' ingevoerd: voor alle vertegenwoordigende organen in Frankrijk moet 50 % vrouw zijn en politieke partijen moeten kieslijsten opstellen met om en om een man en een vrouw. In 2020 heeft Olympe de Gouges nog altijd niet een plaatsje verworven in het Panthéon, al staan er inmiddels wel enkele straten, gebouwen en lycea op haar naam. Maar bedenkelijker is dat de discussie in de jaren 20 van de 21ste eeuw nog altijd gaat over artikel 6 van De Gouges' achttiende-eeuwse Verklaring van de rechten van de vrouw en de burgeres.