De Motivatierevolutie verschenen: een pleidooi voor menselijker hoger onderwijs
Een psychologisch fundament voor verandering
In zijn nieuwe boek legt Martens de vinger op de zere plek van het hoger onderwijs: de teloorgang van intrinsieke motivatie. Volgens Martens dreigt het huidige onderwijsstelsel vast te lopen in een cultuur van meten, controleren en produceren. Studenten haken af, docenten raken uitgeput. De constante toetsdruk, bureaucratie en prestatie-eisen ondermijnen niet alleen het plezier in leren en lesgeven, maar ook het mentaal welzijn van studenten en medewerkers. Martens baseert zijn analyse en oplossingsrichting op de Self-Determination Theory (SDT) van Deci en Ryan. Deze invloedrijke motivatie-theorie stelt dat duurzaam leren en floreren alleen mogelijk is wanneer drie psychologische basisbehoeften worden vervuld: autonomie, competentie en verbondenheid. In plaats van grootschalige, top-down hervormingen pleit Martens voor kleine, haalbare veranderingen die direct effect hebben in de klas en in het beleid. Het gaat om het herstel van vertrouwen, speelruimte en menselijke relaties in het onderwijs.
Van donkere naar lichte paden
In het boek introduceert Martens het onderscheid tussen het donkere pad - onderwijs dat studenten in concurrentie plaatst, autonomie ondermijnt en sociale cohesie afbreekt - en het lichte pad, waarin motivatie wordt gevoed door vrijheid, veiligheid en samenwerking. Aan de hand van herkenbare voorbeelden laat hij zien hoe het donker vaak onbedoeld wordt versterkt: van doorgeslagen bonnetjesadministraties tot competitieve onderzoeksbeurzen en ranglijstdenken. Tegelijkertijd toont hij hoe het licht kan worden versterkt, bijvoorbeeld door pilots zoals het 'slimmer collegejaar', die ademruimte creëren voor studenten en docenten. Ook komen leiderschapsstijlen als transformationeel en gespreid leiderschap aan bod, waarin meer aandacht is voor individuele talenten en persoonlijke ontwikkeling. Verder pleit Martens voor onderwijsinnovaties als programmatische toetsing, waarin formatieve feedback centraal staat. En ten slotte het benutten van spel, humor en culturele rituelen als bindmiddel in de academische gemeenschap.
Bouwstenen voor menselijk hoger onderwijs
Martens presenteert elf leidende principes voor een gezonde en inspirerende leeromgeving, waaronder veiligheid, eerlijkheid, sociale verbondenheid, lichtheid en het vermijden van destructieve competitie. Zijn boodschap is helder: onderwijs is mensenwerk. Kwaliteit kan niet alleen in rendement en output worden gemeten, maar moet ook het welzijn, de creativiteit en de intrinsieke motivatie van studenten en docenten omvatten. De motivatierevolutie begint bij mensen die bewust kiezen voor zelfdeterminatie, voor zichzelf en voor hun gemeenschap.
De Motivatierevolutie: Van controle naar zelfdeterminatie in het hoger onderwijs is verschenen bij Uitgeverij Boom.
