null Onderzoeksthema's

PSY_Gezondheidspsychologie_head_large.jpg
Onderzoeksthema's
 

Het onderzoek van de vakgroep Gezondheidspsychologie concentreert zich op de volgende onderzoeksthema's:

Het scriptieonderzoek van onze masterstudenten en de mogelijkheden voor onderzoeksstages passen binnen deze thema's.

Hieronder volgt een uitgebreidere beschrijving per thema. Een overzicht van ons lopende en (recent) afgesloten onderzoek vindt u op de pagina Onderzoeksprojecten.

Meer over onze onderzoeksthema’s

Gezondheidsbevordering

Gezondheidspsychologie heeft als ultiem doel gezondheid te bevorderen en te versterken. Tot het brede onderzoeksthema Gezondheidsbevordering behoort al het onderzoek dat tot doel heeft de gezondheid in een brede definitie (fysieke, mentale en sociale, maar ook positieve gezondheid) te verbeteren. We maken gebruik van verschillende soorten interventies of programma’s om dat doel te bereiken. Zo onderzoeken we face-to-face-interventies (individuele coaching, maar ook groepsinterventies), online e-health-interventies (advies op maat, wearables, mobiele toepassingen), en combinaties van face-to-face samen met e-health.

Interventies zijn gericht op de algemene bevolking of op specifieke settings, zoals op school, in de wijk, op het werk, via de eerste lijn of via zorginstellingen. Die settings zijn duidelijk gerelateerd aan de verschillende doelgroepen die we proberen te bereiken: jongeren bereik je het beste via school (bijvoorbeeld met een pestpreventieproject); andere groepen met een verhoogd gezondheidsrisico (denk aan ouderen, of groepen met een minder gunstige sociaal-economische positie) bereik je bijvoorbeeld het beste via hun eigen gemeenschap of community (denk aan een lokale Healthy Ageing-interventie) of via de eerste lijn (bijvoorbeeld met een doorverwijzing naar een leefstijlcoach via de huisarts of fysiotherapeut). En patiëntgroepen bereik je het beste via de zorg (bijvoorbeeld met een zelfmanagementinterventie voor voormalige kankerpatiënten via hun hulpverlener) of via hun eigen netwerken (bijvoorbeeld met online patiëntcommunities).

Binnen al die typen interventies, doelgroepen en settings gebruiken we een zeer breed scala aan soorten theorieën en methodieken om gedragsverandering en gezondheid planmatig en optimaal passend bij de doelstelling te stimuleren. Denk bij die methodieken bijvoorbeeld aan educatie, vaardigheidstrainingen, monitoren van gedrag, leren via modeling, coaching, Motivational Interviewing en counseling. Al die verschillende aspecten van gezondheidsbevordering lenen zich uitstekend voor veel en uiteenlopend onderzoek (zoals pilot-, proces-, effect- en implementatieonderzoek).

Gedragsverklaring

Allerlei aspecten in ons dagelijks leven beïnvloeden onze fysieke, mentale en sociale gezondheid. Denk aan: een (on)gezonde omgeving, genetische aanleg, of – heel belangrijk – gedrag. Wanneer we in de Gezondheidspsychologie gezondheid willen bevorderen doen we dat vaak via positieve beïnvloeding van gedrag (zie ook het thema Gezondheidsbevordering). Om gedrag te kunnen beïnvloeden, moeten we eerst goed kunnen verklaren waarom mensen doen wat ze doen. Zo is het belangrijk inzicht te krijgen in waarom mensen ongezond of risicovol gedrag vertonen. Waarom roken mensen? Waarom eten ze ongezond? Waardoor volgen patiënten de adviezen van hun arts niet op, of gebruiken mensen de beschikbare ondersteuning niet? Waarom pesten jongeren elkaar? En, zeker zo belangrijk: waarom vertonen we gedrag dat onze gezondheid juist positief beïnvloedt? Waarom lukt het sommige mensen wél om langdurig voldoende te bewegen en waarom kunnen sommige patiënten ondanks hun beperkingen toch prima functioneren? Waarom kunnen bepaalde mensen beter omgaan met stress dan andere?
Ons gedrag (zowel gezond als ongezond) kunnen verklaren en begrijpen is dus essentieel om aanknopingspunten te krijgen om gedrag positief te beïnvloeden. Bij het verklaren van gedrag kijken we vanuit verschillende modellen en theorieën naar factoren die van invloed zijn op ons gedrag. We kunnen daarbij letten op algemene kenmerken van een persoon (leeftijd, opleiding, geslacht), fysieke kenmerken (bijvoorbeeld iemands beperkingen of ziekte), psychologische aspecten (motivatie, attitude, zelfvertrouwen, gewoonten, of persoonskenmerken, zoals veerkracht), en de omgeving van een persoon (denk aan sociale steun of een obesogene omgeving). Al deze factoren kunnen elkaar en hun relatie met gedrag ook weer beïnvloeden. Zo kan een ongezonde omgeving het moeilijker maken een goed voornemen om te zetten in daadwerkelijk gezonder gedrag. Meer inzicht krijgen in (de samenhang van) deze factoren is een van de kernonderdelen van onderzoek in ons veld.

Leefstijl en risicogedrag

Onze gezondheid wordt beïnvloed door onze leefstijl. Denk bijvoorbeeld aan een gezond voedingspatroon, voldoende beweging, het bijdragen aan een rookvrije generatie, veilig seksueel gedrag, het verminderen van stress of aan het uitgaansleven gerelateerd risicogedrag (zoals alcohol- of drugsgebruik). We onderzoeken factoren die van invloed kunnen zijn op iemands leefstijl (zie ook het thema Gedragsverklaring): kennis, motivatie, zelfvertrouwen of iemands sociale invloeden kunnen hier bijvoorbeeld een belangrijke rol in spelen. Ook onderzoeken we op welke manier we de leefstijl positief kunnen beïnvloeden (zie ook het thema Gezondheidsbevordering) en ontwikkelen we evidence-based interventies om dit te bewerkstelligen.
Enkele praktische voorbeelden van ons onderzoek rond het thema Leefstijl en risicogedrag zijn bijvoorbeeld het inventariseren met behulp van online dagboekmethoden en ecologische mobiele metingen (EMA) van factoren die iemands voedingspatroon of alcoholconsumptie beïnvloeden, bevordering van een gezond voedingspatroon en beweeggedrag met behulp van e-health-toepassingen, zoals online advies-op-maat-interventies of activity trackers, stoppen met roken met ondersteuning van een persoonlijke coach, het verminderen van stress door de inzet van mindfulness, of landelijke campagnes om overmatig alcoholgebruik tegen te gaan. Daarbij evalueren we de effecten van veranderingen in leefstijl- en risicogedragingen op belangrijke gezondheidsuitkomsten, zoals welbevinden, cognitief functioneren, eenzaamheid en kwaliteit van leven (zie ook het thema Kwaliteit van Leven).

Kwaliteit van leven en welbevinden

Patiënten met een chronische ziekte, zoals hart- en vaataandoeningen, diabetes en COPD, ervaren vaak een lagere kwaliteit van leven en verminderd welbevinden in vergelijking tot gezonde mensen. De theorie en onderzoek onder diverse patiëntengroepen laten zien dat de fysieke, mentale en psychosociale klachten bijdragen aan die verminderde kwaliteit van leven, evenals een ongezonde leefstijl. Welbevinden en de kwaliteit van leven is dan ook een belangrijk onderdeel van positieve gezondheid.
Binnen dit thema doen wij onderzoek naar de (psychosociale) factoren die samenhangen met kwaliteit van leven en de implementatie en evaluatie van interventies die gericht zijn op het verbeteren van de kwaliteit van leven. Onze interventies versterken de eigen regie en veerkracht door het bevorderen van de fysieke en mentale fitheid alsook de sociale verbondenheid van mensen. In onze studies betrekken we de doelgroep steeds vaker van het begin tot het einde bij de ontwikkeling van de interventie: de community-aanpak, quality circles (onderdeel van Design Thinking) en focusgroepen zijn hier voorbeelden van.

Sociaal welbevinden en veiligheid

Sociaal welbevinden beschrijft de mate waarin iemand functioneert in de maatschappij. Denk hierbij aan de mate waarin iemand zich verbonden voelt met zijn sociale omgeving, de kwaliteit van de relaties van die persoon, en de mate waarin iemand denkt iets te kunnen bijdragen aan de maatschappij. Zich verbonden voelen met de sociale omgeving heeft tevens een belangrijke invloed op het gevoel van veiligheid en daarmee op het geestelijk welbevinden. Er zijn meerdere belangrijke factoren die ons gevoel van sociaal welbevinden en veiligheid bedreigen, die per doelgroep verschillen. Zo hebben ouderen een groter risico op gevoelens van eenzaamheid door verlies van sociale contacten. Voor hen is het belangrijk actief betrokken te blijven bij hun omgeving en sociale contacten te ontwikkelen. Voor kinderen en jongeren is het belangrijk in een sociaal veilig klimaat op te groeien, waarin het risico op pesten minimaal is en de school op een actieve manier omgaat met pestincidenten.
Digitale media spelen een belangrijke rol voor ons sociaal welbevinden en kunnen dit zowel positief als negatief beïnvloeden. Door ouderen te integreren in dit digitale tijdperk kunnen ze ook bij verminderde mobiliteit optimaal functioneren in de maatschappij en investeren in sociale contacten. Voor jongeren maken sociale media een belangrijk onderdeel uit van hun sociale ontwikkeling, maar ze kunnen ook een bedreiging vormen in de vorm van cyberpesten. Tevens kan primair gebruik van digitale communicatiemiddelen weer leiden tot gevoelens van eenzaamheid door gebrek aan fysiek contact. Leren omgaan met nieuwe communicatietechnologieën is daarom van groot belang.

Ziektebeleving en patiëntbegeleiding

Een medische diagnose kan een behoorlijke impact hebben op de kwaliteit van leven en maakt de patiënt extra kwetsbaar voor psychosociale problematiek. Hoe kunnen we voorkomen dat de somatische aandoening ook nog de mentale gezondheid bedreigt of dat de lichamelijke conditie verder verslechtert? Hoe zorgen we voor voldoende veerkracht en eigen regie?
Het onderzoek binnen deze lijn is zowel vanuit het perspectief van de patiënt als dat van de zorgverlener opgezet. Het doel is mensen optimaal met hun beperking of ziekte te laten omgaan en om hun kwaliteit van leven te vergroten of zo goed mogelijk te houden. Voorbeelden van onderzoek binnen dit thema zijn: verschillen in opvattingen over de ziekte tussen patiënten en zorgverleners, het acceptatieproces en leren loslaten van oude patronen en verwachtingen, emotionele reacties (angst, somberheid, boosheid en onzekerheid), hulpvraaggedrag, de ervaren kwaliteit van zorg, coping en zelfmanagement bij chronische ziekten, e-health- & leefstijlinterventies en patiëntbegeleiding bij stressvolle medische ingrepen.

Kwetsbare groepen

Hoewel onze levensverwachting groeit en we ons langer gezond voelen, is deze winst niet voor iedereen bereikbaar, en zijn er groepen in de maatschappij die qua gezondheid kwetsbaarder zijn dan anderen. Met kwetsbare groepen bedoelen we groepen in de maatschappij die een achterstand in hun gezondheid (lichamelijk of psychisch) hebben, of in moeilijke leefomstandigheden verkeren.

Een belangrijke groep vormen mensen met een laag opleidingsniveau. Ondanks inspanningen op het gebied van preventie en zorg zijn zij vaker chronisch ziek en hebben een ongezondere leefstijl. Onder andere hun leefomstandigheden, zoals armoede, maken hen kwetsbaar, maar ook de vaak minder ontwikkelde digitale vaardigheden en geletterdheid, en lage gezondheidsvaardigheden.
Ook de sterk groeiende groep van ouderen kan gezien worden als een kwetsbare groep door hun vaak zeer hoge leeftijd en daarmee gepaard gaande gezondheidsklachten, co-morbiditeit en een beperkt sociaal netwerk (onder andere door verlies van de partner of ver weg wonende kinderen). Daarbij kunnen ze vaak moeilijk meekomen in de snel veranderende (digitale) samenleving. De aandacht in ons onderzoeksthema gaat onder meer uit naar hoe we bereik en gebruik van (e-health-)interventies in deze groepen kunnen verbeteren en hoe we hen kunnen helpen digitaal vaardig te worden.

Oratie Catherine Bolman over e-health

Op 25 januari 2019 sprak prof. dr. Catherine Bolman, hoogleraar eHealth, haar oratie uit.
Titel: eHealth bij kwetsbare groepen: een uitdaging (pdf)
Zie ook het persbericht: 'Maak eHealth ook voor kwetsbare groepen geschikt.'
Of bekijk de opnames van de oratie en het eraan voorafgaande symposium over ehealth.