Hoe zuig je leerstof zo effectief mogelijk op?
'Van jong tot oud: we hebben vaak onvoldoende inzicht in onze leerprocessen', zegt Gino Camp, bijzonder hoogleraar Effectief leren. 'En de leerstrategieën waarvan we nog veelvuldig gebruikmaken, sluiten vaak niet goed aan op hoe ons geheugen werkt. De meest voorkomende strategie op onder meer middelbare scholen is om de leerstof nog een keer door te nemen. Dat geeft een oké gevoel omdat je dingen herkent die je al eens hebt gezien. Alleen, het is een illusie om te denken dat je dan ook echt aan het leren bent. Voor de goede orde: de eerste keer dat je nieuwe kennis opdoet, is dat natuurlijk wel het geval. Een eerste leerfase is er altijd. Of je nu een tekst leest of een video bekijkt. Wat belangrijk is, is hoe je daarna met die primair opgedane kennis gaat oefenen.'
Op deze manieren leer je effectiever
'Op basis van laboratoriumonderzoek is nu van een aantal leerstrategieën bekend dat ze goed passen bij hoe het geheugen werkt. Die strategieën zijn ook onderzocht in een onderwijscontext, zowel in de klas als bij zelfstudie. Ze hebben duidelijk een groter positief effect op de kwaliteit van iemands leerproces dan andere, veelgebruikte leermethoden. Het actief ophalen van de leerstof uit je geheugen is daar een voorbeeld van. Dat doe je onder andere door het maken van oefentoetsen of het gebruik van flashcards. Jezelf overhoren of de leerstof uitleggen aan mensen om je heen is een andere goede optie. Daarnaast helpt het als je leermomenten spreidt in de tijd. Velen hebben de neiging om pas op de laatste dag stevig aan de slag te gaan als ze voor een toets of een examen staan. Dat levert op de korte termijn wel iets op, maar niet op de lange termijn. Dan ben je de leerstof al lang weer vergeten. Door gespreid te leren slaag je er met evenveel moeite en evenveel herhaling in om informatie langer te onthouden.'
Mindmapping stimuleert niet altijd het leerproces
Wat voegen de meest recente onderzoeksresultaten toe aan populaire en veelgeprezen 'onthoud'technieken zoals mindmapping? Camp: 'Mindmapping is inderdaad een techniek die in brede kring wordt toegepast. Je noteert dan een kernbegrip dat je binnen een boomstructuur omringt met relevante begrippen, teksten of plaatjes. Of het maken van een mindmap effectief is, hangt ervan af hoe die tot stand komt. Dit is een karikatuur, maar met je boek open dikgedrukte termen overschrijven en er pijltjes tussen trekken stimuleert het leerproces niet. Stel je daarentegen voor dat je zojuist een boek hebt gelezen. Sla dat vervolgens dicht, ga in je hoofd na wat het centrale onderwerp is en welke bijbehorende informatie van belang is en zet die in de mindmap. Kijk, dat is meteen al een ander verhaal. Je kunt daarna de mindmap ook nog gebruiken om je kennis extra te toetsen.'
Samenwerking leerlingen, docenten en uitgeverijen
'Om nieuwe onderwijskundige inzichten in praktijk te brengen, is het een vereiste dat docenten en leerlingen samen kennis hebben van wat werkt en niet werkt. Bij die samenwerking is ook een voorname rol weggelegd voor educatieve uitgeverijen. Verder maakt het bij de verspreiding van nieuwe onderwijskundige inzichten in wezen niet uit of je die on- of offline aanbiedt, omdat de werking van het geheugen onveranderd blijft. Al hebben on- en offline afzonderlijk hun eigen specifieke didactische mogelijkheden. Zo kun je online sneller automatische feedback geven of een oefentoets inbouwen. Maar als je daar een YouTube-filmpje bekijkt, heb je niet de mogelijkheid om tussendoor een vraag te stellen. Daarvoor kun je wel offline in de klas terecht bij een docent.'
Ezelsbruggetjes blijven van waarde
Is er binnen alle onderwijskundige innovaties nog plaats voor oudgedienden? Neem een ezelsbruggetje als tv-tas. Daarmee kun je de namen van de Waddeneilanden snel en in de juiste volgorde opnoemen: Texel, Vlieland, Terschelling, Ameland, Schiermonnikoog. Camp: 'Je hoeft dan maar één woord te onthouden in plaats van vijf en elke letter geeft je een aanwijzing om in je geheugen te zoeken. Dat helpt. Daarom behouden ezelsbruggetjes en andere geheugensteuntjes zeker hun toegevoegde waarde om leerstof zo effectief mogelijk op te zuigen. En dat is waar het uiteindelijk allemaal om gaat.'
Studium Generale-lezing
Donderdag 16 februari 2023 verzorgt Gino Camp een gratis toegankelijke Studium Generale-lezing over effectief leren in Studiecentrum Utrecht. Deze lezing maakt deel uit van de reeks Studium Generale-publiekscolleges die de Open Universiteit organiseert voor iedereen die zijn kennis wil verrijken. De lezing begint om 19.00 uur. Meld je aan.