Altijd gezond leven als medicijn tegen diabetes. Hoe houd je dat vol?

Leven met diabetes valt niet mee. Er zijn momenten waarop de bloedsuikerspiegel in het lichaam te hoog (hyper) of juist te laag is (hypo). Marjan Nijkamp omschrijft hoe dat voelt: 'Een hypo lijkt een beetje op een angstaanval: je hart gaat sneller kloppen, het zweet breekt je uit, je krijgt hoofdpijn, soms ook concentratieproblemen. Bij een hyper voel je je vaker vermoeid en lusteloos, zie je wazig en krijg je een enorme dorst. Die symptomen zijn voor veel mensen beangstigend, ze geven hen het gevoel dat ze de controle verliezen over hun lichaam. Daarnaast zijn hypo’s en hypers serieuze waarschuwingen om complicaties te voorkomen, de alarmbellen staan op scherp.'

Om hypers en hypo’s voor te zijn, is het belangrijk om de glucosewaarden, oftewel de suikerspiegel in het bloed, te normaliseren. Dat kan met medicatie: het injecteren van insuline. Maar wat ook helpt, zo blijkt uit onderzoek: gezond leven. Door dat te doen, kunnen mensen met ouderdomsdiabetes type 2 hun medicatie verminderen of er zelfs helemaal mee stoppen. Voor mensen met de variant diabetes type 1 geldt dat een gezondere leefstijl de hoeveelheid benodigde insuline kan verminderen of complicaties helpt voorkomen.

Frustratie en spanning

Nijkamp: 'Diabetes vraagt dus om een leefstijl met gezonde voeding, voldoende beweging en ontspanning. Dat betekent vaak een hele aanpassing. En vakantie van diabetes heb je nooit. Altijd alert moeten zijn en de druk ervaren dat je nooit eens mag zondigen, kan samengaan met frustratie en spanning: diabetes distress. In sommige gevallen leidt dat zelfs tot angststoornissen, eetproblematiek, burn-out of depressie. Om mensen met diabetes te helpen is daarom een allesomvattende aanpak nodig. De focus ligt niet alléén op het naleven van het dieet- en beweegregime, maar ook op het omgaan met angst en druk daaromheen.'

Van instrueren naar motiveren

Enkel adviezen om gezond te leven, hebben bovendien nauwelijks positieve invloed op de leefstijl en gezondheid, weet Nijkamp. 'Dat komt, omdat adviezen vaak weinig zijn afgestemd op het individu. Om gedragsverandering te stimuleren, is een integrale aanpak op meerdere fronten vereist. Pas als je je bewust bent van ingesleten gedragspatronen en de eigen misvattingen, komt er ruimte voor gedragsverandering. Voorop staat dat de motivatie uit jezelf komt, anders lukt het niet om je nieuwe leefstijl vol te houden. Daarnaast speelt je sociale omgeving een rol; die kan een gezonde leefstijl ondersteunen maar ook saboteren.'

Hoe je een gezondere leefstijl kunt aanleren en volhouden, is een van de terreinen van de vakgroep Gezondheidspsychologie, onderdeel van de bachelor- en de masteropleiding Psychologie. Nijkamp: 'In het algemeen werkt het niet, als je als hulpverlener zegt hoe het moet. Een ander obstakel is dat iemand met diabetes te veel als patiënt wordt gezien. Daar kleeft een verkeerde associatie aan, namelijk 'de ziekte gaat nooit over'. En dat is geen gunstig uitgangspunt voor gedragsverandering, want 'ik word toch niet beter'.'

Wat wel werkt? Als hulpverleners samen met diabetici onderzoeken welke leefstijlaanpassingen haalbaar zijn en vanuit hun persoonlijke motivatie vertrekken. Motiverende Gesprekvoering (MG) werkt daarbij effectief. Deze techniek gaat uit van wat iemand zelf vindt en wil, en waar weerstand zit. Daardoor ontstaat een gelijkwaardig gesprek. De zorgprofessional leert de kernwaarden, eerdere ervaringen en barrières van de cliënt echt kennen.

Leren van de mindset van topsporters

Maar hoe motiveer je dan vervolgens iemand om daadwerkelijk gezonde stappen te zetten? En die vol te houden? 'Door ruimte te creëren, en in kleine stapjes te oefenen met gezonde leefstijlkeuzes, is de kans op succeservaringen groter.'

De wetenschap krijgt daarbij ook hulp uit onverwachte hoek, namelijk de topsport. Nijkamp: 'Voor sommigen helpt het om een topsporter voor ogen te houden. Een bekend rolmodel is oud-topvolleybalspeler Bas van Goor, die zelf diabetes 1 heeft. Topsporters stemmen alles in hun leefstijl af op dat ene doel door bewuste voedingskeuzes, regelmaat in dag- en nachtritme, een goede balans van training en rust. Ze zijn gewend aan discipline. Daarnaast hebben ze goed leren omgaan met groepsdruk en ongezonde verleidingen in hun omgeving. Ze zijn getraind in het omgaan met winst en verlies, zijn veerkrachtig en kijken verder dan de hobbels en bobbels op de weg met een focus op de finish.'

Topsporters en diabetici kunnen dus veel van elkaar leren. 'Maar de regulatie van je bloedsuikerspiegel is niet alleen een kwestie van mindset. Het hangt van veel persoonlijke en externe omgevingsfactoren af. Binnen de gezondheidspsychologie werken we veel met als…, dan…-regels. Die helpen óók om je doelen te behalen. Door niet alleen succes te visualiseren, maar vooral ook de weg ernaartoe leer je te anticiperen op de onvermijdelijke tegenslagen en hindernissen. En dat is nodig om uiteindelijk die finish te halen.'